Ostatnia poważna gradacja brudnicy mniszki w Puszczy Noteckiej miała miejsce na początku lat 80-tych minionego stulecia. I tak właśnie jest z brudnicą mniszką, bo o niej tutaj mowa. Motyl ten, a właściwie jego larwy - gąsienice, jest jednym z najgroźniejszych szkodników pierwotnych lasów iglastych - sosnowych i świerkowych - pojawiającym się gradacyjnie, czyli masowo, co kilka lat. Szkodniki pierwotne to szkodniki atakujące drzewa zdrowe, przeciętne, nieosłabione uprzednio przez inne czynniki.

Gdy dojdzie do bardzo poważnej gradacji, liczebność gąsienic brudnicy mniszki ogranicza się metodą agrolotniczą, z wykorzystaniem chemicznych bądź biologicznych środków ochrony roślin. Jest to jednak ostateczność. Gradacje na ogół załamują się w skutek naturalnego oporu środowiska, tj. dzięki pożytecznym owadom pasożytniczym - parazytoidom oraz owadożernym ptakom. Gąsienice brudnicy mniszki żywią się igłami sosny i świerka. Doprowadzają w ten sposób do ubytku w aparacie asymilacyjnym drzew - tzw. defoliacji. Ograniczają w ten sposób najważniejszy w świecie roślin proces życiowy - fotosyntezę. Drzewa staja się przez to osłabione i narażone na ataki grzybów pasożytniczych oraz szkodników wtórnych (czyli atakujących drzewa już wcześniej osłabione przez inne czynniki), np. różnych gatunków korników.

Sama postać doskonała, czyli imago, jest dla drzew bezpośrednio niegroźna. Dorosły motyl brudnicy mniszki nie pobiera żadnego pokarmu, a jego jedynym zadaniem jest rozmnażanie się - zapewnienie trwania gatunku. Zapłodniona samica brudnicy mniszki na przełomie lipca i sierpnia składa jaja w szczelinach kory. Przezimują one tam aż do wiosny następnego roku.

W okolicach długiego weekendu majowego z jaj wylęgną się malutkie kilkumilimetrowe gąsieniczki. Początkowo przebywają one w skupieniach zwanych lusterkami. Gdy nieco podrosną, zaczynają swoją wędrówkę w korony, by żerować na igłach.

Młode gąsienice brudnicy mniszki w tzw. lusterku (fot. Paweł Mizera)

Późną wiosną gąsienice żerują w koronach drzew iglastych i rosną. Pod koniec czerwca zamieniają się w poczwarki, z których następnie wychodzą motyle. Przemiany te są uzależnione od warunków pogodowych i mogą być rozciągniete w czasie. Najpierw pojawiają się samce, później samice. Samiec jest nieco mniejszy od samicy i ma charakterystyczne grzebykowate czułki. Samica ma natomiast czułki nitkowate. Poza tym kształt samca przypomina w zarysie trójkąt równoboczny, samicy - ostrokątny. Po kopulacji, na przełomie lipca i sierpnia, zapłodnione samice siedzą na pniach drzew i składają jaja w szczelinach kory. Po złożeniu jaj giną. W ten sposób cykl życiowy brudnicy mniszki zamyka się.

Liczenie siedzących na pniach drzew samic brudnicy mniszki jest podstawową metodą prognozowania zagrożenia drzewostanów iglastych na przyszły rok. Liczenie to odbywa się najczęściej na 10 kolejno wybranych drzewach, począwszy od miejsca, w którym przy przeglądzie danego fragmentu lasu napotkano pierwsze siedzące samice.

Pułapki feromonowe służą leśnikom do określenia momentu kulminacji rójki brudnicy mniszki. Do liczenia samic przystępuje się w momencie kulminacji rójki. Do określenia tego momentu służą leśnikom pułapki feromonowe do odłowu samców brudnicy mniszki. Feromony to lotne substancje produkowane i wydzielane przez samice celem przywabienia samców. W pułapce znajduje się feromon sztuczny - syntetyczny. Leśnicy w lipcu kontrolują pułapki feromonowe 2 razy w tygodniu. Gdy liczba odłowionych w pułapki samców zaczyna spadać, oznacza to, że w środowisku jest już na tyle dużo samic wydzielających naturalne feromony, że te w pułapkach stają się dla samców mniej atrakcyjne. Jest to najwłaściwszy moment do rozpoczęcia liczenia samic.

Wyniki tych kontroli leśniczy notuje w specjalnym formularzu i przekazuje do biura nadleśnictwa. Nadleśnictwo przesyła je następnie do właściwego terytorialnie Zespołu Ochrony Lasu, który na ich podstawie przygotowuje prognozę zagrożenia drzewostanów na rok następny.

W przypadku stwierdzomego zagrożenia zaleca się dodatkowe kontrole uzupełniające. Mogą one polegać na wykonaniu następujących czynności:

• liczeniu wylęgających się gąsienic w lusterkach i na lepach,
• liczeniu gąsienic w koronach drzew ścinanych na płachty,
• kontroli opadu ekskrementów na wyłożone tacki - daje informacje o intensywności żerowania larw w koronach,
• szacowaniu ubytku aparatu asymilacyjnego - defoliacji.