Nazwa projektu: Kompleksowy projekt adaptacji lasów i leśnictwa do zmian klimatu – mała retencja oraz przeciwdziałanie erozji wodnej na terenach nizinnych

Zrealizowany w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 działanie 2.1 Adaptacja do zmian klimatu z zabezpieczeniem i zwiększeniem odporności na klęski żywiołowe, w szczególności katastrofy naturalne odraz monitoring środowiska

Okres realizacji: 2016-2023 r.

Beneficjent: Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe
przy wsparciu Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych jako jednostki realizującej projekt (JRP)

Cel projektu: wzmocnienie odporności na zagrożenia związane ze zmianami klimatu w nizinnych ekosystemach leśnych.

Cele uzupełniające:

• odbudowa cennych ekosystemów naturalnych, a tym samym pozytywny wpływ na ochronę różnorodności biologicznej;
• ocena skutków przyrodniczych wykonywanych zadań realizowana poprzez prowadzenie monitoringu porealizacyjnego wybranych zadań adaptacyjnych.

Podejmowane działania były ukierunkowane na zapobieganie powstawaniu lub minimalizację negatywnych skutków zjawisk naturalnych takich jak: niszczące działanie wód wezbraniowych, powodzie i podtopienia, susza i pożary.

W ramach projektu realizowane zostały inwestycje związane z:

• budową, przebudową, odbudową i poprawą funkcjonowania zbiorników małej retencji, wraz z niezbędną infrastrukturą umożliwiającą czerpanie wody do celów przeciwpożarowych przez jednostki PSP;
• budową, przebudową, odbudową i poprawą funkcjonowania małych urządzeń piętrzących w celu spowolnienia odpływu wód powierzchniowych oraz ochrony gleb torfowych;
• adaptacją istniejących systemów melioracyjnych do pełnienia funkcji retencyjnych z zachowaniem drożności cieku dla ryb;
• przeciwdziałaniem nadmiernej erozji wodnej – np. poprzez zabezpieczanie brzegów i stoków;
• przebudową i rozbiórką obiektów hydrotechnicznych niedostosowanych do wód wezbraniowych (mostów, przepustów, brodów).

O oddziaływaniu obiektów retencyjnych decyduje nie ich wielkość, ale liczba urządzeń w zlewni, co przekłada się na ich efektywność na dużą skalę. Budowane były w większości małe obiekty/budowle o prostej konstrukcji z zastosowaniem materiałów naturalnych. Ponieważ obiekty te spełniają głównie funkcje ekologiczne – z założenia są przyjazne dla środowiska. Wszystkie projektowane budowle zostały dostosowane do lokalnych warunków przyrodniczo-krajobrazowych, w tym w taki sposób, aby umożliwić swobodne przemieszczanie się organizmów wodnych.

Podręcznik wdrażania projektu nizinnego i górskiego

Zasięg realizacji projektu pn. "Kompleksowy projekt adaptacji lasów i leśnictwa do zmian klimatu – mała retencja oraz przeciwdziałanie erozji wodnej na terenach nizinnych"

Efekty

Za najistotniejszy, mierzalny efekt projektu uznano przede wszystkim retencjonowanie wody. Nie mniej ważny jest również wpływ małej retencji na ochronę przyrody: zbiorniki powstałe w ramach projektu nie tylko przyczyniają się do poprawy bilansu wodnego i uwilgotnienia siedlisk leśnych, lecz także stały się ważną ostoją wodnej fauny i flory, służą jako wodopoje dla leśnych zwierząt i pełnią funkcje biofiltrów.

Osiągnięte wskaźniki

• objętość retencjonowanej wody: 2 544 674,61 mln m³
• pojemność obiektów małej retencji: 3 985 194,74 mln m³
• liczba obiektów piętrzących wodę lub spowalniających jej odpływ: 1 349 szt.

Wartość projektu

• Całkowity koszt realizacji projektu: 246 495 660,08 zł
• Kwota wydatków kwalifikowalnych: 191 222 163 zł
• Kwota dofinansowania z funduszy europejskich: 162 538 838,55 zł

Całkowita (tj. projekt, budowa i nadzór inwestorski) łączna wartość netto 29 obiektów w Nadleśnictwie Sieraków: 817 308,86 zł, w tym dofinansowanie z funduszy UE 694 712,53 złW wyniku podjętych działań wykonano 29 obiektów piętrzących wodę:

• 14 progów,
• 13 zastawek,
• 2 przepusty z piętrzeniem.

Próg to nic innego jak zapora wykonana w poprzek cieku wodnego, która w sposób trwały spiętrza poziom lustra wody powyżej wybudowanego urządzenia.

Zastawka działa na podobnej zasadzie jak próg, lecz piętrzenie jest regulowane i odbywa się za pomocą desek, tzw. „szandorów”, regulujących poziom wody na cieku.

Przepusty wykorzystywane są głównie w infrastrukturze drogowej, umożliwiając swobodny przejazd przez ciek wodny (rów bądź strugę).

W okresach suszy utrzymywanie wody ma kluczowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania ekosystemu leśnego.

"Kompleksowy projekt adaptacji lasów i leśnictwa do zmian klimatu – mała retencja oraz przeciwdziałanie erozji wodnej na terenach nizinnych" jest kontynuacją projektu małej retencji nizinnej (MRN) realizowanego przez Lasy Państwowe przy udziale funduszy unijnych.

W 2010 r., w ramach pierwszej odsłony projektu MRN, wybudowaliśmy 2 zbiorniki retencyjne, 7 zastawek piętrzących wodę na ciekach oraz 1 próg spiętrzający wodę na jednym z jezior, a także przepust łączący dwa fragmenty leśne.